Kayzen ta’rifi va falsafasi

Kaizen (kayzen) yaponcha atama boʻlib, “yaxshilanish” yoki “yaxshi tomonga o’zgarish” degan ma’noni anglatadi. Biznes va menejment kontekstida kayzen samaradorlik va unumdorlikni oshirish uchun jarayonlar va tizimlarni bosqichma-bosqich yaxshilashga intiladigan doimiy takomillashtirish falsafasini anglatadi.

Kayzen birinchi marta Yaponiyada Ikkinchi jahon urushidan keyin mamlakatni qayta qurish va jahon bozorida raqobatbardoshligini oshirish usuli sifatida joriy etilgan. Keyinchalik Masaaki Imay tomonidan 1986 yilda nashr etilgan “Kayzen: Yaponiyaning raqobatbardosh muvaffaqiyatining kaliti” kitobi orqali G’arbda ommalashgan. O’shandan beri u butun dunyo bo’ylab turli tashkilotlar va kompaniyalar tomonidan samaradorlik, unumdorlik (mahsuldorlik) va mijozlar ehtiyojini qondirishni yaxshilash usuli sifatida qo’llanib kelinadi.

Zamonaviy biznes olamida muvaffaqiyatga erishish uchun samaradorlik va unumdorlik juda muhim omillar hisoblanadi. Mijozlarning o’sib borayotgan talablarini qondirish, qisqa muddatli buyurtmalarni o’z vaqtida bajarish va yuqori sifatli mahsulotlarni yetkazib berish bosimi ortib borayotgan bir paytda, ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish jarayonlaridagi isroflarni bartaraf etish har qachongidan ham dolzarbroq masalaga aylanmoqda. Ushbu maqolada biz tejamkor ishlab chiqarishda uchraydigan 8 ta asosiy isrof turlarini va ularni oldini olish usullarini ko’rib chiqamiz.

Ishlab chiqarish jarayonlari bir qator ilmiy qonuniyatlar bilan boshqariladi. Amerikalik sanoat va operatsion muhandislik professorlari Wallace J. Hopp va Mark L. Spearman tomonidan yozilgan “Zavod Fizikasi” (Factory Physics) nomli kitobda ishlab chiqarishdagi bir nechta asosiy bog’liqliklar aniqlangan va matematik jihatdan isbotlangan. Ushbu qonunlar va tahliliy formulalar yordamida ishlab chiqaruvchilar o’z ishlab chiqarish tizimlarini diagnostika qilishlari hamda unumdorlik, tsikl vaqti, mahsulot sifati va mijozlar ehtiyojlarini qondirish kabi sohalarda sezilarli yaxshilanishlarni amalga oshirishlari mumkin.

Taqdimot qilish mahorati inson hayotidagi eng asosiy ko’nikmalardan biri hisoblanadi. Bu ko’nikma o’qish davrida ham, ish faoliyatida ham doimiy ravishda qo’l keladi. Har bir inson ma’lum vaqtda o’z fikrlarini boshqalarga yetkazish va ishontirish uchun taqdimot qilishga to’g’ri keladi. Taqdimot jarayonining bir nechta kerakli qoidalarini o’rganib olish orqali taqdimotlarni yaratish va taqdim etishni oson va samarali ishga aylantirish mumkin.

Ta’sirchan taqdimot (ya’ni prezentatsiya) yaratishda amerikalik professor Andrew Abelaning “Ekstrim Taqdimot” usulidan foydalanish mumkin. Ushbu usul taqdimot yaratishdan oldin bir qator savollarga javob topishni tavsiya qiladi. Bu savollar taqdimot ustida ishlashga ketadigan vaqtni samarali sarflashga yordam beradi. “Ekstrim Taqdimot” usuli jami 10 ta elementdan tashkil topgan bo’lib, ular taqdimotning turli jihatlarini qamrab oladi.

Zamonaviy ishlab chiqarish korxonalarida uskunalarning unumdorligini oshirish eng muhim vazifalardan biridir. Buning uchun sanoatda keng qo’llaniladigan “Overall Equipment Effectiveness” (OEE) yoki uskunalarning Umumiy Samaradorlik Ko’rsatkichlari (USK) deb nomlangan tahliliy usuldan foydalanish mumkin. Ushbu maqolada biz USK haqida batafsil to’xtalib o’tamiz va uni amaliyotda qo’llash yo’llarini ko’rib chiqamiz.

USK - bu ishlab chiqarish jarayonidagi uskunalarning umumiy samaradorligini o’lchaydigan ko’rsatkich bo’lib, u uch asosiy omilni hisobga oladi:

Yaroqlik (Availability) - uskunaning rejalashtirilgan vaqtda ishlash qobiliyati. Unumdorlik (Performance) - uskunaning haqiqiy tezligi va nazariy maksimal tezligi o’rtasidagi nisbat. Sifat (Quality) - ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifat standartlariga muvofiqligi.

Rezyume ish qidiruvchilar uchun muhim vositalardan biridir. Chunki u potentsial ish beruvchilarga sizning ish tajribangiz, ma’lumotingiz va kasbiy ko’nikmalaringiz haqida qisqacha ma’lumot beradi. Shu bilan bir qatorda, rezyume sizning yutuqlaringiz va malakalaringizni namoyish qilish va nima uchun e’lon qilingan ish joyiga eng munosib ekanligizni ko’rsatish uchun yana bir imkoniyatdir. Ammo har hil turdagi rezyumerlar mavjud bo’lgani sababli, boshida qayerdan boshlash sizga qiyin tuyulishi mumkin. Ushbu maqolada rezyumerlar haqida umumiy ma’lumotlar va qolgan raqobatchi nomzodlardan ajralib turishingizga yordam beradigan foydali maslahatlar beriladi.

Kundalik hayotimizda biz ko’pincha navbatlarda kutishga duch kelamiz. Bu esa rejalashtirilmagan vaqt yo’qotilishiga olib keladi va ko’pchilikka yoqmaydi. Massachusets Texnologiya Institutining professori Jon D.S. Littlning quyidagi formulasi yordamida ularni nazorat qilish mumkin: