Yangi Yevropa Ittifoqi ta'minot zanjiri qonunlari
Yevropa Ittifoqi yaqinda global ta’minot zanjirlarini o’zgartirishga qaratilgan ikkita muhim qonunchilikni joriy etdi: Yevropa Ittifoqining Korporativ Barqarorlik Bo’yicha Lozim Tekshiruvi Direktivasi (The Corporate Sustainability Due Diligence Directive, CSDDD yoki CS3D) va Germaniyaning Ta’minot Zanjiri Qonuni (Lieferkettensorgfaltspflichtengesetz yoki LkSG). O’zbekiston va O’rta Osiyo mamlakatlari uchun bu o’zgarishlar alohida ahamiyatga ega, chunki ular Yevropa Ittifoqi bozori bilan keng aloqalarga ega va ko’plab yirik yevropa kompaniyalarining ta’minot zanjirlariga kiritilgan. Mintaqadagi kompaniyalar ushbu yangi qoidalarga moslashish va ularning talablariga javob berish uchun o’z biznes modellarini qayta ko’rib chiqishlari kerak bo’ladi. Shu bilan birga, bu o’zgarishlar mintaqada mas’uliyatli va barqaror biznes amaliyotini rivojlantirish uchun katta imkoniyat yaratadi.
Yevropa Ittifoqining Korporativ Barqarorlik Bo’yicha Lozim Tekshiruv Direktivasi (CSDDD)
Yevropa Ittifoqining Korporativ Barqarorlik Bo’yicha Lozim Tekshiruv Direktivasi (CSDDD) Yevropa Ittifoqi tomonidan qabul qilingan muhim qonunchilik hujjatlaridan biridir. Ushbu direktiva 2024-yil 24-mayda Yevropa Parlamenti tomonidan tasdiqlangandan so’ng, Yevropa Kengashi tomonidan rasman qabul qilingan. CSDDD direktivasi barqaror va mas’uliyatli korporativ xatti-harakatlarni rag’batlantirish, shuningdek, kompaniyalarning o’z ta’minot zanjirlarida inson huquqlari va atrof-muhit himoyasiga rioya qilishini ta’minlashga qaratilgan.
Ushbu qonunga ko’ra, 2029-yildan boshlab Yevropadagi kompaniyalar o’z ta’minot zanjirlarini sinchkovlik bilan tekshirib, majburiy mehnat va ekologik zararlar kabi muammolarni aniqlashlari va bartaraf etishlari kerak bo’ladi. Kompaniyalar nafaqat o’zlarining, balki yetkazib beruvchilarining ham operatsiyalarida inson huquqlari va atrof-muhit himoyasiga to’liq rioya qilishlarini namoyish etishlari uchun lozim tekshiruvni amalga oshirishlari juda muhim hisoblanadi. Ular, shuningdek, aniqlangan har qanday muammolarni hal qilish uchun qanday tuzatish va qayta tiklash choralari ko’rilayotganini ko’rsatishlari talab etiladi.
CSDDD direktivasi kompaniyalardan oldini olish rejalarini ishlab chiqish va o’zlarining bevosita biznes hamkorlarini ushbu rejalarga rioya qilish uchun shartnoma asosida rozilik berishga majbur qilishni talab qiladi. Bunda kompaniyalar o’z ta’minot zanjiridagi barcha ishtirokchilar bilan yaqin hamkorlik qilishlari va ularning faoliyatini muntazam ravishda nazorat qilishlari kerak bo’ladi. Ushbu kelishuvlar tuzilgandan so’ng, Yevropa kompaniyalari o’z yetkazib beruvchilarining belgilangan talablarga to’liq javob berishini tekshirishlari va monitoring qilishlari shart.
Direktiva bosqichma-bosqich joriy etiladi va dastlab sof global daromadi 1,5 milliard yevrodan ortiq va 5000 dan ortiq xodimga ega bo’lgan yirik kompaniyalarga tatbiq etiladi. Keyinchalik esa sof global daromadi 450 million yevrodan ortiq va 1000 dan ortiq xodimga ega bo’lgan kompaniyalar ham ushbu talablarni bajarishlari lozim bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan qonun Yevropa Ittifoqi bozoriga sezilarli darajada kirish huquqiga ega bo’lgan Yevropa Ittifoqiga a’zo bo’lmagan kompaniyalarga ham tatbiq etiladi.
CSDDD direktivasining to’g’ri va samarali ijro etilishini ta’minlash uchun Yevropa Ittifoqining har bir a’zo davlati maxsus nazorat organini tayinlaydi. Ushbu organlar kompaniyalarning direktivada belgilangan talablarga muvofiqligini tekshirish, monitoring qilish va baholashga mas’ul bo’ladi. Ular zarur hollarda tekshiruvlar o’tkazishlari, kompaniyalardan ma’lumot va hujjatlar talab qilishlari hamda muvofiq bo’lmagan hollarda jarima va sanksiyalar qo’llashlari mumkin. Jarimalar kompaniyaning sof global daromadining 5 foizigacha bo’lishi mumkin, bu esa sezilarli moliyaviy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Direktiva kompaniyalardan o’z ta’minot zanjirlarida shaffoflikni ta’minlash, risklarni baholash va zarur tekshiruvlarni amalga oshirish uchun tegishli siyosatlar, protseduralar va tizimlarni joriy qilishni talab qiladi. Kompaniyalar o’z tekshiruv siyosatlarini aniq belgilashlari, ta’minot zanjirining barcha bosqichlarida inson huquqlari va ekologik risklarni aniqlash uchun risklarni baholashni amalga oshirishlari kerak. Aniqlangan risklar va muammolar yetkazib beruvchilar shartnomalariga etik kodekslarni kiritish, shikoyat mexanizmlarini yaratish va zarur hollarda tuzatish choralarini ko’rish orqali hal qilinishi lozim.
CSDDD direktivasi kompaniyalarning ta’minot zanjirlarida to’liq shaffoflik va kuzatuvni ta’minlash uchun keng qamrovli chora-tadbirlarni ko’rishni talab qiladi. Kompaniyalar o’z yetkazib beruvchilarining faoliyati va amaliyotlari haqida batafsil ma’lumotga ega bo’lishlari, shuningdek, ularning direktivada belgilangan talablarga muvofiqligini muntazam ravishda nazorat qilishlari kerak. Buning uchun kompaniyalar ta’minot zanjirining shaffofligini ta’minlash, xarid jarayonlarini takomillashtirish, zarur tekshiruv siyosatlarini ishlab chiqish va xodimlarni o’qitish kabi bir qator choralarni ko’rishlari zarur.
CSDDD direktivasi Yevropa Ittifoqining barqaror rivojlanish va korporativ ijtimoiy mas’uliyat sohasidagi uzoq muddatli strategiyasining muhim qismi hisoblanadi. U nafaqat kompaniyalarning o’z ta’minot zanjirlarida inson huquqlari va atrof-muhit himoyasiga rioya qilishini ta’minlaydi, balki ularning global miqyosda mas’uliyatli va barqaror biznes amaliyotlarini joriy qilishga undaydi. Direktiva, shuningdek, Yevropa Ittifoqi bozorida raqobat maydonini tenglashtirish va barcha kompaniyalar uchun bir xil qoidalarni joriy qilishga qaratilgan.
CSDDD direktivasi Yevropa Ittifoqining barqaror rivojlanish va korporativ ijtimoiy mas’uliyat sohasidagi muhim yutuqlaridan biri hisoblanadi. U kompaniyalarni o’z ta’minot zanjirlarida inson huquqlari va atrof-muhit himoyasiga rioya qilishga undaydi, shuningdek, ularning global miqyosda mas’uliyatli va barqaror biznes amaliyotlarini joriy qilishiga turtki beradi. Direktiva kompaniyalar uchun ma’lum bir qiyinchiliklar va xarajatlarni keltirib chiqarishi mumkin, ammo uzoq muddatli istiqbolda u Yevropa Ittifoqi bozorida raqobatbardoshlikni oshirish, iste’molchilar ishonchini mustahkamlash va global ta’minot zanjirlarida barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Germaniyaning Ta’minot Zanjiri Qonuni (LkSG)
LkSG 2023-yil 1-yanvardan kuchga kirdi va kompaniyalardan o’zlarining global ta’minot zanjirlari bo’ylab inson huquqlari va ekologik standartlarga rioya qilishni talab qiladi. Dastlab, bu qonun Germaniyadagi kamida 3000 nafar xodimga ega kompaniyalarga, 2024-yildan boshlab esa kamida 1000 nafar xodimga ega kompaniyalarga tatbiq etiladi. Ohirgi yangiliklarga qaraganda, hozirda Germaniya hukumati ushbu qonunni Yevropa direktivasi kuchga kirgunga qadar kompaniyalardagi byurokratik yukni yengillashtirish maqsadida ikki yilga to‘xtatib turishni ko‘rib chiqmoqda.
Kompaniyalar inson huquqlari buzilishi va ekologik zararni oldini olish, minimallashtirish yoki bartaraf etish uchun lozim tekshiruv jarayonlarini joriy qilishlari shart. Bunga riskni boshqarish tizimlari, risk tahlillari va aniqlangan risklarni bartaraf etish uchun tegishli choralarni o’z ichiga oladi. Kompaniyalar, shuningdek, o’z faoliyati bilan bog’liq mavzularda individual shaxslar uchun shikoyat qilish mexanizmini yaratishlari kerak, bu manfaatdor tomonlarga o’z tashvishlarini bildirish va muammolarni hal qilish imkonini beradi.
LkSG talablariga rioya etilishini Federal Iqtisodiyot va Eksport Nazorati Idorasi (BAFA) nazorat qiladi. Majburiyatlarini bajarmagan kompaniyalar 8 million yevrogacha yoki yillik global aylanmaning 2 foizigacha jarima to’lashi mumkin. Bu kompaniyalarga qonun talablarini jiddiy qabul qilish va ularni buzishning oqibatlarini tushunishda yordam beradi.
Ushbu o’zgarishlarga moslashish O’zbekiston va Markaziy Osiyo kompaniyalari uchun bir qator imkoniyatlarni yaratadi. Xalqaro mehnat va ekologik standartlarga muvofiq ishlash orqali ushbu kompaniyalar global bozorlarga kirib borish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bu ularning xalqaro savdo aloqalarini kengaytirish va yangi mijozlar va hamkorlarni jalb qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, yangi talablarga muvofiq ishlash kompaniyalarning korporativ imidjini yaxshilaydi va investorlarning ishonchini qozonishga yordam beradi. Bu, o’z navbatida, moliyaviy resurslarga kirish imkoniyatlarini kengaytiradi va uzoq muddatli o’sish uchun poydevor yaratadi.
Biroq, yangi talablarga moslashish, ayniqsa kichik va o’rta biznes uchun, bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Monitoring tizimini joriy etish, xodimlarni o’qitish va sertifikatlash kabi qo’shimcha xarajatlar kompaniyalar uchun moliyaviy bosim bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, hisobot va hujjatlashtirish jarayonlarining ko’payishi ma’muriy yuklamaning ortishiga olib keladi. Bu kompaniyalarning resurslarini asosiy biznes faoliyatidan boshqa tomonlarga burishga majbur qilishi mumkin. Yangi talablarga tezroq moslasha olgan kompaniyalar bozorda ustunlikka ega bo’lishi va raqobatning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
