Замонавий бизнесда таъминот занжирини бошқариш тобора мураккаблашиб бормоқда. Microsoft компаниясининг сўнгги тажрибаси кўрсатишича, Катта Тил Моделлари (Large Language Models ёки LLM) технологияси бу соҳада инқилобий ўзгаришларга олиб келмоқда. ChatGPT каби тизимлар айнан шу технология асосида ишлайди. Генератив сунъий интеллектнинг бир тури бўлган LLM технологияси маълумотларни қайта ишлаш, таҳлил қилиш ва турли сценарийларни ўрганишни автоматлаштириш имконини беради. Бу эса қарор қабул қилиш вақтини кунлардан дақиқаларгача қисқартиради ва режалаштирувчилар ҳамда раҳбарларнинг иш самарадорлигини сезиларли даражада оширади.

Har kuni biz yuzlab savollar beramiz, ammo ular hamisha ham samarali bo’lavermaydi. Ba’zan eng muhim savollar so’ralmay qoladi. Bu esa muammolarni to’g’ri anglash va yechimlar topishga halaqit beradi. Savollar berish san’ati - bu strategik qarorlar qabul qilishning asosiy ko’nikmasi hisoblanadi.

IMD Business School professorlari Arno Shevalye va Frederik Dalsas tomonidan Harvard Business Review jurnalida chop etilgan tadqiqotga ko’ra, samarali savollar besh turga bo’linadi:

1. Tergov savollari - muammoning mohiyatini aniqlash uchun qo’llash mumkin. Bu savollar muammoning asl sababini topishga yordam beradi. Masalan, bunga “Nima uchun sotuvlar pasaydi?”, “Nima ishlayapti va nima ishlamayapti?” yoki “Muammoning sabablari nimada?” kabi savollar kiradi. Bu turdagi savollar loyiha boshida yoki muammo yuzaga kelganda foydali bo’ladi.

Yevropa Ittifoqi yaqinda global ta’minot zanjirlarini o’zgartirishga qaratilgan ikkita muhim qonunchilikni joriy etdi: Yevropa Ittifoqining Korporativ Barqarorlik Bo’yicha Lozim Tekshiruvi Direktivasi (The Corporate Sustainability Due Diligence Directive, CSDDD yoki CS3D) va Germaniyaning Ta’minot Zanjiri Qonuni (Lieferkettensorgfaltspflichtengesetz yoki LkSG). O’zbekiston va O’rta Osiyo mamlakatlari uchun bu o’zgarishlar alohida ahamiyatga ega, chunki ular Yevropa Ittifoqi bozori bilan keng aloqalarga ega va ko’plab yirik yevropa kompaniyalarining ta’minot zanjirlariga kiritilgan. Mintaqadagi kompaniyalar ushbu yangi qoidalarga moslashish va ularning talablariga javob berish uchun o’z biznes modellarini qayta ko’rib chiqishlari kerak bo’ladi. Shu bilan birga, bu o’zgarishlar mintaqada mas’uliyatli va barqaror biznes amaliyotini rivojlantirish uchun katta imkoniyat yaratadi.

Jamoalarni samarali boshqarish va a’zolarining salohiyatini to’liq ro’yobga chiqarish har bir rahbarning eng dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. Ammo bu murakkab jarayon bo’lib, rahbarlardan yuksak mahorat va bilimni talab qiladi. Har bir jamoa a’zosi o’ziga xos shaxsiyat, qadriyat va intilishlarga ega bo’lib, ularning o’zaro munosabatlari murakkab va ko’p hollarda kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin.

Baxtimizga, zamonaviy psixologiya va menejment ilmi bizga jamoa dinamikasi va individual motivatsiyaning mohiyatini chuqurroq anglashga yordam beradigan bir qator samarali yondashuvlar va nazariyalarni taqdim etadi. Ushbu maqolada biz ana shunday nazariya va yondashuvlarning eng muhimlarini ko’rib chiqamiz hamda ularni amaliyotda qo’llash orqali jamoangizning samaradorligini qanday oshirish mumkinligi haqida so’z yuritamiz.

Business Process Outsourcing (BPO) - bu kompaniyalarning o’z biznes jarayonlarini tashqi provayderlarga ishonib topshirish amaliyotidir. Bu yondashuv kompaniyalarga o’z xarajatlarini 20-30% gacha kamaytirish, unumdorlikni 30-50% gacha oshirish va asosiy faoliyatga e’tiborni qaratish imkonini beradi. BPO xizmatlari global miqyosda keng tarqalgan bo’lib, ko’plab rivojlanayotgan mamlakatlar BPO sanoatining yetakchilariga aylangan. Umumiy BPO bozori 2023 yilda 280 milliard dollar bo’lgan va 2023-2030 yillar oralig’ida yillik o’rtacha 9.4% o’sish ko’rsatkichi bilan o’sishi kutilmoqda.

O’zbekiston ham BPO sohasida muvaffaqiyatga erishish uchun qat’iy qadamlar tashlamoqda. Mamlakatning Yevropa va Osiyo o’rtasidagi strategik joylashuvi, yosh va iste’dodli ishchi kuchi, hukumatning qo’llab-quvvatlashi va rivojlanayotgan texnologik infratuzilmasi BPO sanoatini rivojlantirish uchun qulay sharoit yaratadi. 2024 yilda O’zbekistonning BPO bozori 0.57 mlrd dollarga yetdi va kelgusi to’rt yil ichida yillik o’sish sur’ati 14% bo’lishi kutilmoqda.

Yangi menejerlik rolini qabul qilish ham qiziqarli, ham qiyin vazifa. Siz ko’proq mas’uliyatni o’z zimmangizga olasiz, jamoani boshqarishni boshlaysiz va atrofdagilar sizdan kattaroq natijalarni kuta boshlashadi. Biroq, to’g’ri fikrlash tarzi va yondashuv bilan siz birinchi kundan boshlab o’zingizni muvaffaqiyatga tayyorlashingiz mumkin. Quyida yangi menejerlarning muvaffaqiyatli bo’lishiga yordam beradigan ba’zi muhim maslahatlar keltirilgan:

1. Ishonchni mustahkamlash:

• Yodingizda tuting, siz yolg’iz emassiz. Ko’pgina yangi menejerlar boshida o’zlarida ishonchsizlikni his qilishadi, bu tabiiy hol. Ammo sizning jamoangiz va rahbarlaringiz sizning muvaffaqiyatli bo’lishingizni xohlashadi. Kimdir sizning salohiyatingizni tan olgani uchun ushbu lavozimga tanlanganingizni yodda tutib, o’z qobiliyatlaringizga ishoning.

1998 yil 11 dekabrda NASA va Lockheed Martin kompaniyasi Mars Climate Orbiter (MCO) kosmik apparatini uchirdi. Ushbu missiyaning asosiy maqsadi Marsning iqlimi va atmosferasini o’rganish, shuningdek, Mars Polar Lander uchun aloqa vositasi sifatida xizmat qilish edi. Biroq, 1999 yil 23 sentyabrda, kosmik apparat Marsga yaqinlashganida u bilan aloqa uzilib qoldi. Keyinchalik, u sayyoraga mo’ljallangan orbitadan pastroqda uchib o’tib, atmosferada yonib ketgani ma’lum bo’ldi.

Bu muvaffaqiyatsizlikning sababi loyiha jamoalarida ikki xil o’lchov tizimining ishlatilgani aniqlandi. NASA SI metrik tizimi o’lchov birliklaridan foydalangan bo’lsa, Lockheed Martin muhandislari AQSHning an’anaviy o’lchov tizimi o’lchov birliklaridan foydalanishgan ekan. Natijada, kosmik apparatning yo’nalishi noto’g’ri hisoblangan va bu xato missiyaning yo’qotilishiga olib kelgan. Bu tushunmovchilik nafaqat 193 million dollarlik mablag’ning yo’qotilishiga, balki yillar davomida sarflangan mehnat, vaqt va resurslarning bekorga ketishiga, shuningdek, Marsni o’rganish borasidagi ilmiy yutuqlarning ortga surilishiga olib keldi.

Zamonaviy biznes dunyosida “ta’minot zanjiri” atamasi tobora ko’proq ishlatilmoqda. Ammo bu murakkab tushuncha ortida nima yotadi? Ta’minot zanjiri qanday ishlaydi va u biznes hamda iste’molchilarga qanday ta’sir qiladi?

Oddiy qilib aytganda, ta’minot zanjiri - bu xomashyoni tayyor mahsulotga aylantirish va yakuniy iste’molchiga yetkazib berishda ishtirok etuvchi barcha bosqichlar, jarayonlar va subyektlarning o’zaro bog’liq tizimi hisoblanadi. Bu ishlab chiqaruvchilar, ta’minotchilar, ishlab chiqaruvchilar, tashuvchilar, ulgurji va chakana savdogarlarni o’z ichiga oladi.

Samarali ta’minot zanjiri kompaniyalarga xarajatlarni optimallashtirish, mahsulot sifatini ta’minlash, yetkazib berish muddatlarini qisqartirish va mijozlar talablariga tezkor javob qaytarish imkonini beradi. Shu bilan birga, ta’minot zanjirining uzilishi yoki buzilishi jiddiy moliyaviy yo’qotishlarga va kompaniya obro’si tushishiga olib kelishi mumkin.

Ishga joylashish jarayonida intervyu (ya’ni suhbat) eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Bu sizning potensial ish beruvchi bilan bevosita muloqot qilish va o’zingizning eng yaxshi tomonlaringizni namoyish etish imkoniyatidir. Intervyu jarayoni ko’pchilik uchun stressli va qo’rqinchli tuyulishi mumkin, ammo agar siz yaxshi tayyorgarlik ko’rsangiz va to’g’ri yondashsangiz, o’zingizning ideal nomzod ekanligingizni isbotlashingiz mumkin. Intervyular turli shakllarda bo’lishi mumkin. Ba’zi kompaniyalar 1-2 ta bosqichli intervyu jarayonini o’tkazsa, boshqalari bir nechta bosqichlarni o’z ichiga olishi mumkin. Odatda, birinchi bosqich nomzodning motivatsiyasi, tajribasi va ko’nikmalarini umumiy baholashga qaratilgan bo’ladi. Keyingi bosqichlarda esa nomzodning bilim-malakasini va kompetentsiyalarini chuqurroq o’rganishga qaratilgan bo’lishi mumkin.

Generativ sun’iy intellekt (Generative AI) ta’minot zanjiri boshqaruvini tubdan o’zgartirishga qodir bo’lgan kuchli va innovatsion texnologiyadir. U iste’molchi talabini prognoz qilish, xomashyo va qism zaxiralarini optimallashtirish, risklarni boshqarish va yetkazib berish jarayonlarini ratsionallashtirish kabi sohalarda sezilarli takomillashtirishlarni taklif etadi. Ushbu maqolada biz generativ sun’iy intellektning ta’minot zanjiri boshqaruvining turli jabhalarida qanday qo’llanilayotganini ko’rib chiqamiz, texnologiyani muvaffaqiyatli tatbiq etgan kompaniyalar tajribasini tahlil qilamiz hamda uni joriy etishdagi asosiy muammolar va ularni hal qilish yo’llarini muhokama qilamiz. Agar siz ta’minot zanjiri boshqaruvi sohasidagi so’nggi innovatsiyalar haqida ko’proq bilishni istasangiz yoki kompaniyangizda generativ sun’iy intellektni qanday tatbiq etish mumkinligi haqida o’ylayotgan bo’lsangiz, unda ushbu maqola aynan siz uchun mo’ljallangan.